Mompé Medel - historias da Guglielm Gadola 2
Mompé Medel - historias da Guglielm Gadola 2
Ina fracziun da Mustér: Mompé-Medel.
Guglielm Gadola scriva 1961 da Mompé Medel:
In’autra gada ha in stermentus suffel orcanic priu il tetg dil tischamber
entirs entratgs e purtau eI, senza discavegliar ina suletta slonda,
sur iI precipezi, vi da tschella vart della Val Cuflons.
La fiasta principala de Mumpé–Medel fuva avon onns il di della dedicaziun-baselgia, la secunda dumengia d’uost. Per quei di vegneva il
plevon de s.Gions neu cun la messa e priedi e suenter vegnev’ei fatg perdanonza.
Suenter miezdi fagevan ils buobs e las mattauns ina processiun
cun schumber e bandieras sco da s. Roc a Segnas. Sco gia descret
eI Glogn de 1934 cun caschun dil studi davart la muria gronda, era
quella devoziun vegnida prida si daI temps che ton sco tut ils de Mumpé-Medel eran morts. Pia in niev mussament ch’ei stueva esser ina caplutta
gia avon 1647 d Mumpé-Medel. Dapi l’ordinaziun d’uestg Willi, han ins
desistiu de quella fiasta. Da lu eneu vegn il plevon neu Mumpé mo
duas gadas cun messa e priedi: pil di de s. Valentin, ils 7 de schaner,
sco era pil di de s. Brida, igl emprem de fevrer. Quels dis de miez unviern
il bia dis de neiv e cufflas, fan ils vischins perdanonza – e quei
da camifo. EIs han tutta raschun e dueigien tener vinavon quella tradiziun
che svanescha en auters loghens ad in svanir.
DaI temps ch’ils paders caputschins pastoravan Mustér (tenor «Calendario»1 806), er’ei obligaziun ded ir inaga il meins cun Ia s. Messa
a Mumpà–MedeI, senza applicaziun. Vegnev’ei dumandau d’enzatgi l’applicaziun, sche fuva il stipendi 30 crizers (90 raps). Alla fin digI onn
haveva Mumpé-Medel de pagar 6 «fiorini» al plevon (circa frs. 15). Per
la fiasta de s. Brida veva il cauvitg de prender si in’unfrenda per la benedicziun dil muvel, che mava al plevon de s. Gions. La Messa bassa
vegn aunc oz celebrada inaga per meins a s. Valentin.
S. Valentin vegneva e vegn aunc oz veneraus e dumandaus per intercessiun encunter il mal caduc e la bua. Principalmein ils Tujetschins
vegnevan neuadora atras ils uauls Cavorgia en roscha pil di de s. Valentin.
Cunquei che la caplutta de s. Valentin ei baghegiada giudem
iI vitget, vegn ella buca frequentada aschi stedi dals vischins. Il temps
curesima ed iI meins de matg, vegn ei detg rusari en caplutta.
De nies saver ha Mumpé-Medel giu mo dus spirituals. In ei stau Sur
Gion Valentin Rothmund. Ordinaus ils 20 december 1 766, eis eI staus
caplon empau dapertut e morts 1795.L ’auter ei stau in cert Sur Manetsch, dil qual siu contemporan, P. Pl. a Spescha di ch’el eri lunschora
il meglier oratur de siu tem’ps.
Essend ch’ils de Mumpé audan tiella pleiv de s. Gions, ein eIs obligai
de vegnir mintga dumengia e firau leuvi a Messa. Quei fan eIs stediamei.
Tut tgi che po trer la comba vegn neu Mustér tiel survetsch
divin d’avon e suenter miezdi. Cheu vesan ins co eIs vegnan cun Iur canasters sut bratsch per far in tec caffe e marendar tier parents ed enconuschents sur miezdi. Suenter viaspras e suenter haver visitau Nossadunna sin Claustra, serendan ei lu puspei pazientamein encunter casa. Arrivai leu fan ei lu pér aunc serasontga.
La scola de Mumpé-Medel
EI 17avel tschentaner, daI temps della «scola cristiana», vegnevan
ils affons de Mumpé duas gadas ad jamna neu s.Gions a scola, sco medemamein ils auters uclauns senza caplon. Alla fin dil 18avel tschentaner mavan plirs affons de Mumpé-Medel a scola tier giuncher Ludivic Carigiet, iI bab de P. Baseli Carigiet, medemamein vi Vitg.
Co ei steva culla scola de Mumpé-Medel 1800–1840h hai jeu buca anflau
ora. Dapi 1840 vegn ei dau scola leuvi, ils emprems decennis en ina
stiva privata. Igl emprem scolast ei stau in de Mumpé-Medel sez: G,
Adalbert Candinas, che ha instruiu ed educau da 1840 – 50. Anno 1888
ei la casetta de scola vegnida baghegiada che stat aunc oz. Dapi gliez
temps entochen oz variava il diember de scolars denter 6 e 31 (1936 veva
Mumpé 31 scolars, suenter mai pli tonts). Dapi 1840 entochen oz ha M.-M giu 35/36 scolasts; de biars en 120 onns! G. Adalbert Candinas deva
quater uras a di scola, da s. Catrina (25 de november) entochen Pastgas,
5 /6 meins per la paga de 40-95 francs ad onn; eI era in bien scolast
e cuntents de sia paghetta! (Pli detagliau davart la scola de M.
mira; Glogn de 1936 (p. 62-64).
De far il pur han ils de M.–M. – malgrad ils paucs plauns – cumadeivel
far: praus-casa, maghers, mises ed alp schaian buca ton lunsch
sur e sut casa. L’historia davart Iur dretgs ded alp a Pazzola fuss interessantissima de raquintar, mo essend che quei menass memia lunsch, fetschel jeu attents sin mia historia de M.-M. gia sura indicada
Il medem vala era quei che pertucca Ia – per temps – flurenta industria
de pegnas-scalegl, che rendan aunc oz en Surselva e lunsch sur
quella giuadora Iur migeivel e bien cauld. Cheu vi jeu mo punctuar che
beinenqual vischin de M.-M. ha giu el decuors de 4 tschentaners in bi
gudogn accessoric entras «las minas-scalegl», sco era auters vischins
della vischnaunca de Mustér
Nossa vita: in tschientenari istorgia svizra en maletgs
historiaHelvetica - la pagina tetgala ... Nus avain dapli che mo ina istorgia, nus avain las istorgias da tut quels e quellas che fan e ch’han fatg la Svizra. historiaHelvetica.ch porscha ina survista da la vita quotidiana en Svizra sur passa in tschientaner. Il material d'archiv deriva da las quatter plattafurmas: nossaistorgia.ch, notreHistoire.ch, lanostraStoria.ch e unsereGeschichte.ch.