Nus analisain da moda anonimisada las infurmaziuns da noss utilisaders per pudair porscher in meglier servetsch e satisfar a lur basegns. Questa pagina utilisescha er cookies per analisar per exempel las activitads sin la pagina.Vus pudais specifitgar en voss navigatur las cundiziuns d'archivaziun e d'access als cookies.
La pagina tetgala: historiaHelvetica
Scribent Guglielm Gadola

Scribent Guglielm Gadola

Nies Tschespet 41
Flavio Huonder

Guglielm Gadola ei naschius ils 6 da november 1902 a Mustér. El ha frequentau la scola primara dil vitg ed il gimnasi dalla claustra. In da ses scolosts leu ei stau pader Baseli Berther, rimnader da litteratura romontscha ed expert da historia locala. Quel ha giu grond'influenza sin il giuven student. Suenter la scolas ha Gadola studegiau historia, litteratura e filologia, quai a Friburg ed pli tard a Turitg. Leu ha el promoviu 1930 cun la tesa Historia della litteratura sursilvana della refuorma e cunterrefuorma.

Aunc il medem onn ei Gadola vegnius clamaus a la scola cantunala a Cuera sco professer da historia e franzos. Quella plazza ha el occupau tochen sia mort 1961.

...

Guglielm Gadola 6.11.1902 Disentis/Mustér, 12.7.1961 Chur, kath., von Schlans. Sohn des Wilhelm Joseph und der Ludivina geb. Decurtins. Gymnasium in Disentis und Engelberg. Stud. der Geschichte und Romanistik in Freiburg und Zürich, Dissertation über die Geschichte der rätorom. Literatur in der Surselva. 1930-61 Lehrer für Geschichte und Französisch an der Kantonsschule in Chur. 1927 Mitbegründer des Kalenders "Il Glogn" und dessen Redaktor während 25 Jahren. Ab 1945 bis zu seinem Tod Redaktor der Zeitschrift "Igl Ischi". Zahlreiche Publikationen zu hist., folklorist. und literar. Themen, vorab in rätorom. Sprache, z.B. "Historia della schurnalistica sursilvana, 1836-1928" (1928), "Historia dil teater romontsch" (3 Bände, 1930) und "Las marletgas da Paul Luziet" (1956, mit Illustrationen von Alois Carigiet). (Quelle HLS/Gion Deplazes)

Duront 25 onns ha Gadola redigiu igl annuari-calender Il Glogn e duront ulteriurs 15 onns eis els staus redactur digl Ischi.

Denter las ovras las pli enconuschentas e popularas da Guglielm Gadola sesanflan "Las marletgas da Paul Luziet", "Brulf" e "Ina fiera de Ligiaun".

1. Novellas, novellettas, raquintaziuns

La davosa catscha, novelletta, Il Pelegrin, 1923

La guardia della Piora, Glogn I, 1927

In contract de maridaglia avon 100 onns, skizza, Glogn II, 1928

Regurdientschas, Glogn II, 1928

Ils ménders de Runcaniglia, Glogn III, 1929

Protecziun, novelletta imitada, Glogn IV, 1930

Ina fiera de Ligiaun, Glogn IV, 1930

" Mumma, eis ti lu era veglia sco la tatta?" novelletta, Glogn V, 1931

Las tschuttas ded aur, historietta imitada, Glogn V, 1931

In stroli de maseinas, skizza humoristica, Glogn V, 1931

Il perschunier franzos a Faltscharidas, Glogn VI, 1932

Tiara moribunda, novelletta, Glogn VIII, 1934

Il taur dil Toni Tin, novelletta humoristica, Glogn VIII, 1934

Il cularin de Nossadunna della Glisch, novella, Glogn IX, 1935

Tener ord igl ogn, historietta, Glogn IX, 1935

Sur Tin Maculin de Runcalin, novelletta, Glogn XI, 1937

La sort de Gion Gelli Casaulta, novella historica, Glogn XII, 1938

Quel de negin, novella, Glogn XIII, 1939

La miur ch'era ida ad alp, novella, Glogn XIV, 1940

Brulf, novella, Glogn XVI, 1942

El ei vegnius mistral, historietta, Glogn XVIII, 1944

Il tscheiver de Medel, skizza poetica, Glogn XIX, 1945

Toni Stin, novella, Glogn XIX, 1945

Enzacontas historiettas ord la Foppa, Glogn XX, 1946

Tina, schar encrescher? Purtass neu! OSG, 1947

Spel dutg de schuar, novella, Glogn XXII, 1948

Igl onn dils Franzos, novella historica, Glogn XXIII, 1949

La dunnschala de Chischlatsch ed il barunet de Muntatsch, novella, Glogn XXIV,1950

Oz partan ei si Prada Petschna, novella, Glogn XXV, 1951

In vitalezi cun in vezi, novelletta humoristica, Glogn XXV, 1951

Nos augs, raquintaziun, Glogn XXVI, 1952

Nies bab, raquintaziun, Glogn XXVI, 1952

L'onda Slonda, raquintaziun, Glogn XXVI, 1952

Quella che veva maridau in moribund, Glogn XXVI, 1952

Mia scolasta e mes scolasts, skizza, Glogn XXVII, 1953

Nus essan nuota fumitgasas, novella, Ischi XLI, 1955

Aua de Surpalix, novelletta, Ischi XLI, 1955

In batten de camifo, novelletta humoristica, Ischi XLII, 1956

Paul Luziet e sias marletgas, Nies Tschespet 35, 1956

2. Biografias

Sur Giusep Maria Camenisch 1792* 1847, Glogn V, 1931

La veta da P. Placi a Spescha, Glogn VII, 1933

Papa Pius X, Sursum Corda III, 1936

Sur Gion Martin Durgiai 1811*1869, Gogn XIII, 1939

Placi Antoni Bisquolm, in scolast de tschels onns, Glogn XIII, 1939

Pader Baseli Berther 1858* 1931, Nies Tschespet 23, 1943

Sur Gualino, caplon de Curaglia, Glogn XVIII, 1944

Dr. Gion Barclamiu Arpagaus de Cumbel 1810* 1882, Glogn XXI, 1947

Landrechter Gion Theodor de Castelberg 1748* 1818, Ischi XXIX, 1953

Dus renomai descendents d'emigrai de Ladir (Calivers), Ischi XLI, 1955

fontauna wikipedia

...

Il necrolog 1962 da Felici Maissen

Prof. dr. Guglielm Gadola

Ei dat cartgauns che, muort lur personalitad exprimida, marcanta ed originala, adempleschan ella publicitad ina missiun per

aschidedir nunremplazzabla. Cul sparter da quest mund fan lu tallas

personalitads adina ina gronda, ina dolorusa largia, buca mo el

cerchel dils lur pli datier, mobein era ella cuminonza d'in pievel entir.

Ina de quellas personalitads pregnantas era professer dr. Guglielm

Gadola, morts duront sias vacanzas al Lag dils Quater Cantuns, ils

12 de fenadur 1961, ch'el veva aunc buca compleniu siu 59avel onn.

Memia baul, tenor calcular human! «Ins stat mal, igl ei donn, sin tuts

mauns vegn ins a sentir, che dr. Gadola ei buca pli», ha in scret

cuort suenter sia mort. Ed ussa encorschein nus en verdad quei sin

tuts mauns. E la musa romontscha plonscha la sperdita de siu grond

fegl e fautur.

Ils 6 de november 1902 han ins mess en tgina il pign Guglielm

ed il zenn de batten de S. Gions a Mustér, nua che Gadola ei

naschius e tratgs si, ha lu sunau ed annuziau legramein — negin che

sminava lu quei — la naschientscha d'in grond cantadur della musa

e fegl della Mumma Romontscha. Siu bab dil medem num era da

professiun mazlèr cun in brav menaschi puril e siu basat, aschia han

ins aunc udiu a discurend, seigi vegnius neu dalla «Tiara Taliana»,

sul Lucmagn, cun in schierl plein agl e tschaguolas. AI hermer dil

sid para la cuntrada de Muster de haver plaschiu pulit ed el po

haver detg sco Sigisbert en Rezia: «Cheu e buca pass pli lunsch», ed

ei sefermaus a Mustér, nua che la famiglia ei sesmembrada pulitamein, arrivada ad ina biala fluriziun economica e s'acclimatisada a

nies sentir e patertgar quasi perfetgamein. Mo in bien ton dil temperament meridional ei restaus a nies professer e dalla mumma, ina

Decurtins e Tuatschina da tgau entochen pei e della megliera pasta

po Gadola haver, — sco Goethe — artau il gust da fabular, mo era

tinclinaziun per la veta purila cun tut ses usits.

La cuorsa della veta studentica ha nuot aparti. Suenter ver

frequentau la scola primara de siu vitg va el al gimnasi «sin Claustra».

Leu sto P. Baseli Berther haver giu ina extraordinaria

influenza sin il giuven student. Gadola ha era sia veta demussau ina

aparti gronda admiraziun per siu magister. Sco Berther, aschia ha

era Gadola giu in fin sentiment e plascher per la historia e folclora

locala. Suenter la conclusiun dil gimnasi ad Engelberg tiels benedictins

serenda Gadola a Friburg per il studi universitar, nua ch'el

occupesclia oravontut las disciplinas de filosofia, litteratura e historia.

Continuond quels studis a Turitg, sesa el giudapeis da prominents

magisters sco Gagliardi, Karl Meyer, Nabholz, Jud ed auters. 1930

promovescha el sco dr. phil. cun la dissertaziun: «Historia della

Litteratura sursilvana della reforma e cunterreforma.»

Da 1930 tochen 1961 cun sia mort ei Gadola professer de franzos

e historia alla scola cantonala a Cuera. «Sco il sulegl» aschia ha

in bien amitg scret sur ded el sco professer, «Sco il sulegl cun sia

glisch e calira ha immensa forza e dominescha e diregia las creatiras

el cerchel de siu sistem, aschia fiera era in scolast u professer ses

radis della personalitad sin ses scolars e daventa per biars la directiva della veta en fatgs ed affars de nundumbreivlas vias e clamadas.

Ses scolars dian che prof. Gadola eri buca in pedant el problem

della disziplina, captivavi denton tonpli e scaffevi silenzi ed interess

tras siu viv spert e discuors fascinont. El era in scolast impulsiv

cun in excellent dun de purtar avon ed incantar.» Con che prof.

Gadola ha en quels trent' onns de formaziun della giuventetgna

studentica operau, con el ha semnau e — raccoltau, quei selai buca enumerar, tschaffar ni en plaids ni en cefras mo nus essan segirs, che

quei ch'el ha dau cun mauns pleins, viva vinavon e vegn purtau

vinavon viado el pievel e porta fretg en benedicziun.

Gadola ei staus nundisputeivlamein in dils pli fritgeivels ed

originals scribents en survetsch della Mumma Romontscha. Ei vegn enumerau da 70 tractats de tempra historica e folcloristica e da 40—50

novellas, historias e historiettas. El sez, in carstgaun optimist, led e

de bien humor, prefereva las historiettas burlescas. Aschia resplenda

ina lavur en fuorma de roman sco «Paul Luziet e sias marletgas» per

numnar mo ina humoresca per tuttas, vera personalitad, tempra, genuinitad e caracter de Gadola. Las biaras de sias lavurs ein comparidas el Glogn, dil quai el ei staus redactur da 25 annadas. Dasperas ha el redigiu 15 onns igl «Ischi».

Il terren historic ha Gadola arrau pulitamein. Da valeta cuzzonta

vegn a restar principalmein sia «historia dil teater romontsch», e lu

buca il davos sia «historia dil sentiment religius en Surselva de

messa», comparida en pliras ediziuns digl Ischi. Dasperas ha Gadola

era preparau ina partida discuors, rapports e raquents per il radio.

Numerusas ein sias recensiuns en gasettas romontschas e tudestgas e

perfin italianas, ses artechels e tractats. Pilver ina veta tgemblada

da lavur. Il professer permiert ha pilver relaschau a nus ina impurtonta

e reha jerta. Nossa obligaziun eis ei de conservar quella e

cultivar vinavon il terren ch'el ha entras la mort nunspitgada stoviu

bandunar. En scadin cass engrazein nus a prof. Gadola sin sia fossa

frestga per tut il bia, bi e bien ch'el ha regalau a nus ed il Segner

detti ad el la pagaglia eterna.

Ti stos esser connectà per agiuntar in commentari
Nagin commentari il mument
Flavio Huonder
1,587 contribuziuns
25 schaner 2024
29 guardads
0 like
0 favurit
0 commentari
3 Collecziuns
Network:
Sponsurs:
16,517
830
© 2024 FONSART. Tut ils dretgs resalvads. Dissegnà da High on Pixels.