10 onns PIOGNS - In omagi als fundaturs

en favur dalla cultura Medelina

„Piogns ligian ina riva cun l’autra. Els ein sempels ella construcziun, denton gronds per surmuntar las difficultads. Els daventan passadi, passadi che ligia. Ei basegna magari pauc per far in piogn. Enzacons craps, entginas lattas ed in pèr aissas.“

Quels plaids stattan screts sin l’emprema pagina dall’ediziun dils PIOGNS, ch’ei cumparius exact avon 10 onns, igl advent 2000. Vala quei buca era pil mintgadi da nus? Sil plaz da lavur, denter vischins, el mintgadi cun la famiglia, en vitg e vischnaunca. Tonscher il maun ed aschia surmuntar in sfoss persunal , pia far in piogn ei nuota aschi sempel. Ei drova mo in bienton bunaveglia ed in crap da scarpetsch sa vegnir surmontaus.

L’entschatta dils PIOGNS

Daco ina periodica, pia in cudischet che cumpara 4 ga ad onn e quei pli u meins mo sur la Val Medel? Il matg digl onn 1995 ei il cudisch dalla Val Medel vegnius puplicaus. Suenter il grond success da quella ediziun eis ei aunc vanzau entgins daners. Ils responsabels auturs, sut la bitgetta da Clemens Pally, ch’era gia staus il responsabel pil cudisch da Medel, ein sentupai e vuliu crear enzatgei niev culs daners ch’eran aunc avon maun. Las discussiuns ein matei stadas ualti divergentas avon ch’igl ei vegniu decidiu da crear ina periodica che cumpara 4 ga ad onn. La resca ei aunc dètg gronda, oz pli ch’enzacu, che aschia in project savessi far naufragi.

La gruppa d’auturs e fundaturs ein stai: Sur Martin Bearth, augsegner – dr. Clemens Pally, scolast e directur pensiunau dil radio e televisiun romontscha - Linus Beeli, scolast - Linus Flepp scolast e pictur artist e Maurus Venzin, nies cronologist dalla Val Medel. Clemens Pally e Maurus Venzin ein gia morts ed aschia schai il buordi dalla redacziun oz mo aunc sin treis schuialas.

La vischnaunca da Medel ei buca gest gronda, sch’ins cumpareglia la populaziun cun autras vischnauncas. Fundar e mantener aschia in cudischet sur 10 onns ora ei ina prestaziun singulara. Dapi dus onns vegn il trio aunc cumpletaus cun Carin Giger da Pardé, che ademplescha tuttas lavurs administrativas e la distribuziun. Lur paga ei mintgamai in gentar communabel per onn. Quei fatg descriva tut, aschia ina lavur san e fan mo idealists. Denton da quels idealists viva nossa societad.

Signur Giusep Capaul dall’ANR da Mustér ha susteniu e rapportau ils davos 10 onns regularmein sur dils PIOGNS. Ad el s‘auda in grond engraziament per quei sustegn.

La finamira dils auturs ei stada ed ei aunc oz la medema:“ Informar e rapportar, documentar ed illustrar fetg persunal e detagliau da pigns e gronds schabetgs locals e generals d’interess medelin.“ Quella finamira ei era menziunada egl emprem nummer dils PIOGNS.

Mintga vischina e vischin vegn portretaus tier in anniversari dad 80 onns ensi. Era ils necrologs audan tier ils PIOGNS dapi l’entschatta. La raschlada da schabetgs ei in ferm element da quella periodica e quei d‘uniuns e societads, da privats e gruppaziuns. Aunc bia auter vegn mintgamai retschercau e puplicau cun gronda seriusadad. Fatgs daditg vargai, ch’ein nudai en protocols e scartiras veglias da vischnaunca vegnan era descrets els PIOGNS.

Tgei valeta han insumma ils PIOGNS per il lectur?

Per la vischnaunca ein ils PIOGNS in document cultural d’immensa valeta. Quei vegnan sil pli tard nossas generaziuns vegnentas a stuer conceder. Pils Medelins ch’ein buca en vischnaunca pli, ein ils PIOGNS medemamein in document da grond interess e valeta. Tgei che succeda cheu interessescha magari ils emigrai dapli ch’ils indigens. Quei tenor ils resuns da lunsch e da maneivel. Pils Medelins ch’ein sesents en vischnaunca ( La gronda part ein abonnents ) s‘audan ils PIOGNS tiel mintgadi sco ina buna scadiola caffè. Era bia amitgs ch’ein buca da Medel sustegnan ils PIOGNS. Tut quels fatgs dattan curascha ed anim per cuntinuar cun quei project.

Avon entgins dis, tier in bien gentar, ha igl autur Linus Flepp dils PIOGNS fatg a mi la suandonta reproscha: „La vischnaunca da Medel havess schon astgau engraziar a nus per nossa lavur da piunier dapi 10 onns. Quei per la cultura, pertgei ei secapescha lu nuota da sesez, ch’ils PIOGNS cumparan regularmein!“ Forsa haiel buca gest scret exactamein ses plaids, denton il coc tucca ei segirafranc.

Tgei ei cultura?

Il plaid cultura vegn ord il latin e munta pressapauc il suandont: „Cultivar il tgierp ed il spért, cultivar il terren, cultivar igl existent e cultivar las midadas.“ Ei dat denton era cultura che viva. Per ex. la societad da musica, il chor baselgia, las differentas uniuns che unfreschan beinenquall’ura pil beinstar cultural en vischnaunca. Gie perfin nossas scolas contribueschan beinsavens eveniments per la populaziun. La fiasta da Buania ha gest puspei mussau quei cun la tradiziun dils treis sogns retgs. Tut quei ei cultura che viva el mintgadi e duess era vegnir menziunada cheu.

Igl autur ha secapescha giu tutta raschun da menziunar quella negligientscha a mi, cunquei ch’jeu sun gie dapi biebein in onn gerau da cultura dalla vischnaunca da Medel ed aschia era responsabels per quei sectur. Tonaton sustegn la vischnaunca da Medel finanzialmein ils PIOGNS dapi biars onns. Secapescha prendel bugen suenter quei ed admettel als auturs e fundaturs sur Martin Bearth, a Linus Beeli ed a Linus Flepp in resentiu Dieus paghi, era a Carin Giger engraziel en num dalla suprastonza communala da Medel/Lucmagn per lur nunstunclenteivel engaschi cultural per nossa vischnaunca. Tonaton admettel aunc supplementarmein in cumpliment e grond engraziament a tut quellas e quels che contribueschan ulteriuramein enzatgei pil beinstar cultural en vischnaunca.

Possien ils auturs aunc biars onns delectar ils lecturs cun interessantas reportaschas. E lu, cu ils PIOGNS festiveschan siu 20avel natalezi emblida la vischnaunca segir e franc buca da purtar auguris ed in cauld engraziament.